Kościół Wieczerzy Pańskiej zwany Wieczernikiem

Architektura: Murowany budynek kaplicy na planie kwadratu wzniesiono w 1674 roku. Nie posiada cech stylowych. W XXI wieku na tyłach ołtarza głównego dobudowano zakrystię nawiązującą do bryły budynku. Pierwotnie wokół budynku znajdował się ciąg zwartych niewielkich murowanych cel zakonników oraz refektarz i biblioteka, po których zachowały się jedynie ukryte pod ziemią fundamenty.

Wnętrze: Najważniejszym miejscem w kościele jest XVIII-wieczny sarkofag ojca Stanisława od Jezusa i Maryi Papczyńskiego (w formie rozbudowanej pochyłej tumby) ufundowany w 1766 roku przez Feliksa Turskiego, biskupa chełmińskiego i sufragana warszawskiego (zaprojektowany przez Jakuba Fontanę) wraz z XIX-wiecznymi: epitafium ku czci zmarłego (PAMIĘĆ STANISŁAWA PAPCZYŃSKIEGO INSTYTUTORA ZGROMADZENIA XX MARYANÓW ZMARŁ W R. 1701 DNIA 17 WRZEŚNIA 17 – ŻYŁ LAT 70) i płaskorzeźbą z wyobrażeniem świętego z Góry Kalwarii wśród członków Zgromadzenia (fundacja Augustowej Potockiej).

Najważniejszymi zabytkami ruchomymi we wnętrzu kościoła są krucyfiks z końca XVII wieku, drewniane figury św. Józefa oraz św. Ludwika IX (XVII wiek), obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus w typie ikony (II połowa XVII wieku), epitafium ks. Tadeusza Białowieskiego (zm. w 1832 roku) oraz obraz Ostatnia Wieczerza, autorstwa Marii Hiszpańskiej (XX wiek).

Drewniane figury św. Józefa i św. Ludwika IX

Drewniane figury datowane na XVII wiek reprezentują styl dojrzałego baroku. Pierwszą z postaci – świętego Józefa (Il. 1)  ̶ uwieczniono w marszczonym płaszczu z krótkimi bufiastymi rękawami oraz szacie spodniej z długimi rękawami spiętej na wysokości pasa sznurem i sznurowanych wysokich butach. W lewym ręku męża Maryi znajduje się kwiat i łodyga lilii, prawa zaś ręka podtrzymuje Dzieciątko Jezus. Przyszły Zbawiciel ma na sobie marszczoną szatę z półokrągłym wycięciem wokół szyi, w prawym ręku dzierży insygnium królewskie – berło, a lewa ręka pozostaje wyciągnięta w geście retorycznym. Kolejną z postaci − Ludwika IX Świętego (Il. 2)  ̶  utrwalono w podbitym gronostajem płaszczu owiniętym wokół ciała oraz zbroi foliowej z widocznymi fragmentami tzw. fartuszka, zarękawi oraz stalowych butów (tzw. trzewików). Do atrybutów świętego należy zaliczyć berło (w lewym ręku) i miecz (w prawym ręku) oraz koronę otwartą aperta (na głowie).

 

Ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem

Ikona datowana na XVII wiek zgodnie z tradycją została podarowana do kościoła p.w. Opatrzności Bożej przez biskupa Stefana Wierzbowskiego (il. 3). Ks. Stefan Sydry, autor znakomitej pracy pt. Stanisław Papczyński i jego dzieło (Warszawa 1937, s. 173), uważa, iż autorem wzmiankowanego obrazu był anonimowy malarz reprezentujący wpływy bizantyjskie. Natomiast samo dzieło sztuki miało według ks. Sydrego pochodzić z Ukrainy i stanowić dar królewski Jana III Sobieskiego ofiarowany biskupowi Stefanowi Wierzbowskiemu, nabyty zapewne podczas jednej z wypraw przeciwko Tatarom i Turkom prowadzonych przez króla w latach siedemdziesiątych XVII wieku. Ksiądz Sydry przypomniał ponadto powołując się na inwentarz kościoła p.w. Opatrzności Bożej na Mariankach z 3 kwietnia 1810 roku, iż obraz pierwotnie ozdobiony był (nad głową Matki Zbawiciela) wykonaną ze srebra i pozłacaną koroną oraz sporządzonym z podobnych materiałów wieńcem złożonym z dwunastu gwiazd (nad koroną). Natomiast sam napis: S. W. B. P. mógł według Sydrego zostać domalowany później na polecenie biskupa Wierzbowskiego.

Na złoconym tle przedstawiono postać Matki Bożej w okrywającym całe ciało czerwonym płaszczu lamowanym na obrzeżeniu złotą nicią z kapturem (maforion), długimi bufiastymi rękawami oraz ciemnoniebieskiej szacie spodniej z półokrągłym wycięciem wokół szyi. Prawa ręka Maryi podtrzymuje Dzieciątko Jezus zaprezentowane w pozycji siedzącej, natomiast lewa dłoń wskazuje na postać przyszłego Zbawiciela. Dzieciątko Jezus odziane jest w białą szatę spodnią z długimi bufiastymi rękawami i półokrągłym wycięciem wokół szyi lamowanym złota nicią oraz częściowo odsłoniętą sięgającą do stóp czerwoną szatę wierzchnią z krótkimi rękawami. W prawym ręku Zbawiciel ściska kawałek papieru zawierający napis: Svplik […] (prośby) oraz inicjały: S. W. B. P. (Stefan Wierzbowski Biskup Poznański). Niestety, nieznane są szczegóły dotyczące wspomnianych biskupich próśb, które do dnia dzisiejszego pozostają jedną z największych górokalwaryjskich zagadek. Lewa zaś ręka pozostaje uniesiona w geście błogosławieństwa. Nad głowami głównych bohaterów kompozycji oglądający dostrzeże złote aureole.

Feretron Bożej Opatrzności

Bardzo znamienny obraz Bożej Opatrzności z XVIII wieku nieznanego autora. Jest to dwustronny feretron, dostosowany do noszenia w procesjach. Z jednej strony namalowano w nim oko Opatrzności Bożej, z drugiej – ucho. Bóg wszystko widzi i słyszy, ogarnia nas miłującym spojrzeniem i przyjmuje każda prośbę. W latach 2017-18 obraz poddany konserwacji.

Droga Krzyżowa

Wolnostojące stacje drogi krzyżowej wyrzeźbione przez artystkę Annę Grocholską w latach 1985-1997 z piaskowca szydłowieckiego. W parku powstało monumentalne dzieło o wartości artystycznej na skalę międzynarodową. Stacje drogi krzyżowej nawiązują do pasyjnego charakteru miasta Nowej Jerozolimy i do stacji drogi krzyżowej, które były usytuowane wzdłuż ulicy Kalwaryjskiej.


opracował Jan Gustaw Rokita